So Far From God The U.S. War With Mexico 1846-1848 door John S. D. Eisenhower 436 blz., Random House 1990, f 65,55 ISBN 0 394 56051 5 R. R. P. A. de Kuyper L andjepik', als zodanig zou men de oorlog tussen de Verenigde Staten en Mexico van 1846 tot 1848, die de VS de helft van het grondgebied van Mexico opleverde, het beste kunnen karakteriseren, zij het dat het jongensspel waarbij de opponenten beurtelings hun mes in het grondgebied van hun tegenstander drijven en daarna een stuk annexeren, in dit geval van één kant werd gespeeld. De Mexicanen kwamen er eigenlijk niet aan te pas. Zeven Amerikaanse bevelhebbers hanteerden hun messen vanaf de Golf van Mexico tot de Stille Oceaan simultaan of na elkaar op aanwijzing van president Polk, die als een spin in zijn web'in Washington, al of niet via geheime orders, slechts één doel wilde bereiken: het veroveren van een grondgebied dat thans bestaat uit de staten Californië, New Mexico, Arizona, Nevada en delen van Wyoming en Colorado. Het is Amerika's wellicht minst bekende, maar zeker meest winstgevende oorlog geweest. Het begon allemaal om Texas, tot 1846 behorend tot Mexico, dat meer Amerikaanse kolonisten telde dan Mexicanen en zich onafhankelijk verklaarde, waarna het aansluiting zocht bij de VS. Santa Anna, tijdens de oorlog meestentijds opperbevelhebber van het Mexicaanse leger, viel Texas binnen en richtte bij Alamo het onder Amerikanen beruchte bloedbad onder de kolonisten aan. President Polk, gesteund door het Congres en de publieke opinie, stuurde er 'old rough and ready' Zachory Taylor op af met een legertje dat bestond uit niet veel meer dan 3500 man, maar wel de eerste belangrijke slagen won. Ruwweg laat de oorlog zich daarna beschrijven langs twee belangrijke lijnen: ten eerste een zeer lange tocht vanuit Missouri naar Californië, afgelegd door een leger onder aanvoering van generaal Kearny, dat aanvankelijk uit 1600 manschappen bestond. New Mexico viel zonder slag of stoot. Californië kostte meer moeite, maar dun bevolkt als het was (Los Angeles telde toen niet meer dan 1500 inwoners!) en reeds losgeweekt van het centrale gezag in Mexico Stad, viel gemakkelijk onder controle te houden tijdens het verdere verloop van de oorlog. De tweede belangrijke lijn is de route van generaal Scott, die vanuit New Orleans over zee naar Mexico vertrok om eerst Tampico en daarna de belangrijkste Mexicaanse havenplaats Veracruz te veroveren. Zelfs toen dat gebeurd was, waren de Mexicanen nog steeds niet bereid tot vredesonderhandelingen. Gedeeltelijk was dat te wijten aan hun leider Santa Anna, die, hoewel alle slagen tot nu toe verloren waren, vanuit een onuitroeibaar optimisme geloofde dat hij toch nog die éne slag kon winnen die hem het prestige zou verschaffen dat hij bij de Mexicaanse bevolking nodig had voor de verwezenlijking van zijn politieke ambities. Pas toen Scott Mexico Stad bezet had, kwamen de onderhandelingen op gang, die uiteindelijk resulteerden in de grens zoals hij nu tussen Mexico en de VS bestaat. In totaal hebben ongeveer 100.000 Amerikanen aan de oorlog deelgenomen, waarvan 30.000 beroeps en 70.000 vrijwilligers. Dezen waren echter niet continu onder de wapenen (zie de genoemde soms kleine aantallen) de troepen werden voortdurend aangevuld en ververst. Als we uitgaan van het van een enkele veldslag bekende aantal Mexicaanse soldaten en dit extrapoleren, moet het totale aantal Mexicaanse soldaten een veelvoud hebben bedragen van het Amerikaanse aantal. Bij de
laatste slag bij voorbeeld om Mexico Stad stonden er 36.000 Mexicanen tegenover 14.000 Amerikanen. ONGELIJKE STRIJD Van meet af aan hadden de Amerikanen desondanks het overwicht. Dat lag in de eerste plaats aan Mexico's politieke achtergrond. Pas in 1821 onafhankelijk geworden van Spanje, kon het land nog geen coherent geheel genoemd worden. De maatschappij bestond uit groeperingen met sterk tegengestelde belangen. Een echt nationaliteitsgevoel ontbrak. In de tweede plaats kon ook het leger verre van stabiel genoemd worden. De Mexicaanse soldaten koesterden vaak diepe minachting jegens hun officieren, omdat zij - terecht - dachten dat hun superieuren slechts uit waren op persoonlijk gewin en zij door hen nogal eens in de steek gelaten werden in het uur van gevaar. Voorts waren de Mexicaanse operettelegers dikwijls wel in de kleurrijkste uniformen gestoken, maar van enige discipline was geen sprake. De desertie was groot. Bij de Amerikanen lag dat volkomen anders. Niet alleen de beroepsmilitairen waren gedisciplineerd, ook met de vrijwilligers konden de officieren uitstekend opereren. Die vrijwilligers waren van diverse pluimage: frontiermen, ranchers, cowboys, mislukte goudzoekers, gokkers en avonturiers. Zij zagen er niet uit in hun bij elkaar genaaide vodden, ze waren buiten het kamp en buiten het gevecht soms moeilijk in toom te houden, maar zij waren gedisciplineerd en goed getrained in tactische vaardigheden. Zij waren hun commandanten over het algemeen ook zeer toegedaan. John D.S. Eisenhower, zoon van de bekende generaal en president, heeft zijn uitvoerige beschrijving van deze oorlog de titel gegeven So far from God. Het is een gedeelte van een citaat van de latere president van
Mexico, Porfirio Diaz, dat volledig in vertaling luidt: "Helaas, arm Mexico! Zo ver van God en zo dicht bij de Verenigde Staten." Eisenhower heaft zijn boek vooral geschreven, zegt hij, om deze oorlog, die zulke belangrijke territoriale consequenties had, uit het vergeetboek te halen, maar óók om aan te geven, dat deze oorlog geen 'vingeroefening' was voor de Burgeroorlog, die niet lang daarna zou volgen. Nu, dat laatste hoeft bepaald geen verdediging. Wie vertrouwd is jnet de bekende namen uit die burgeroorlog treft hen in de Amerikaans-Mexicaanse oorlog nog niets vermoedend vaak samen zij aan zij. Op een landingsschip bij Veracruz komen wij de kampioenen tegen van Gettysburg: George Meade en Robert E. Lee. fl|i\ I) ;Jf. .. ui.ii i) . ' i.w: . BEPERKTE BLIK Eisenhower komt er rond voor uit dat hij voornamelijk heeft geschreven vanuit het Amerikaans perspectief. Als verontschuldiging voert hij daarvoor aan: onbekendheid met het Spaans, de afstand (bronnenonderzoek in Mexico?) en de schaarste aan Mexicaanse geschriften. Hij wijdt er drie regels aan. Wat zijn Amerikaanse bronnen betreft is Eisenhower bepaald niet over één nacht ijs gegaan. Meer dan 100 geschiedwerken en memoires heeft hij geraadpleegd, om over de tijdschriften te zwijgen. Een zeer gedegen boek, dat wel. Maar boeiend geschreven is het niet. Dat komt gedeeltelijk door zijn veelal wat stroeve stijl, maar vooral omdat hij - niet vreemd gezien zijn eigen en vaders militaire achtergrond - een strategisch verslag heeft willen schrijven. Geen schermutseling - van hoe gering belang ook - wordt overgeslagen. Een heuvel, verschillende malen veroverd en heroverd, en van geen enkele importantie voor het verdere verloop van de strijd: de ligging, de opgang, de hoogte, de bodemgesteldheid:
alles krijgen we minutieus toegelicht. Van een koerier die een - naar later blijkt - volslagen onbelangrijk bericht brengt, lezen wij dat hij om 1.00 uur 'sharp' arriveert. Het is alsof Eisenhower eerst een grote maquette heeft gebouwd, daarop tinnen soldaatjes heeft geplaatst volgens aanwijzingen uit zijn vele bronnen, die soldaatjes heen en weer schuift aan de hand van diezelfde bronnen en vervolgens opschrijft wat zijn bevindingen zijn. Zelfs de hoofdpersonen blijven voornamelijk van tin. Wat hij over hen opmerkt zijn niet meer dan de bekende clichés. Een enkele keer lijkt de stalen pen van Eisenhower een goudkleurige glans aan te nemen. Bij voorbeeld wanneer hij beschrijft hoe vrijwilligers uit Mississippi de gewonde Mexicaanse soldaten die op het slagveld liggen nog eens extra met hun bowiemes te lijf gaan en hoe de Mexicaanse doctoren de goedertierenheid hebben om ook de Amerikaanse soldaten te behandelen of hoe ontrouwe Mexicaanse vrouwen sinaasappelen en zichzelf uitdelen aan de Amerikanen. Maar dat zijn hoge uitzonderingen en meestal citaten. De lezer denkt op zo'n moment: nu wordt het interessant, ik hoop dat hij zo doorgaat. Onmiddellijk daarna komt er dan weer een beschrijving van een heuvel of een opmerking dat een onbelangrijke commandant gepasseerd wordt door een lagere in rang voor een opdracht die van geen importantie zal blijken te zijn. Echte 'human interest' heeft niet Eisenhowers interesse. Ook over de repercussie van de oorlog op het thuisfront in Amerika komen wij slechts sporadisch iets te weten. Voor de verzamelaar van strategische werken is dit boek beslist een must. Voor wie een oorlog graag in een totaal kader geplaatst wil zien (internationaal, economisch, psychologisch en sociologisch) is het helaas een teleurstelling. ■
Het ophangen van San Patricio-deserteurs. Deze tekening is een vrije impressie van Sam Chamberlain, die bij de ophanging niet aanwezig was
Een versie vandit artikelverscheen ook inNRC Handelsbladvan 12 mei 1990.